Αετομηλίτσα: Το ψηλότερο χωριό της Κόνιτσας

Η Αετομηλίτσα είναι βλαχοχώρι του νομού Ιωαννίνων, στην επαρχία Κονίτσης, σκαρφαλωμένο στις νότιες πλαγιές του Γράμμου. Είναι το βορειότερο χωριό του νομού στα Αλβανικά Σύνορα, και βρίσκεται σε υψόμετρο 1550 μέτρων, όντας ένα από τα ψηλότερα χωριά σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. Παλαιότερα ονομαζόταν Ντένισκο (σλαβική λέξη που σημαίνει προσήλιο), που δηλώνει και το...
γεωγραφικό προσανατολισμό του χωριού. Τη δεκαετία του ’30 μετονομάστηκε σε Αετομηλίτσα (Αετός και Μηλιά). Είναι καθαρά κτηνοτροφικό χωριό και κατοικείται μόνο το καλοκαίρι. Το χειμώνα οι οικογένειες των κτηνοτρόφων κατεβαίνουν με τα κοπάδια τους κυρίως στους νομούς Θεσσαλίας και Μακεδονίας. Άρχισε πάλι να αποκτά το παραδοσιακό της χρώμα, καθώς επανήλθαν τα καλντερίμια, οι πλακόστρωτες πλατείες και τα πέτρινα τοιχία.

Το ένα από τα δύο βλάχικα χωριά της Ελλάδας

Τα ιστορικά στοιχεία για τους Βλάχους είναι διάσπαρτα στους Βυζαντινούς χρονογράφους. Η ιστορική παρουσία τους έχει πορεία περίπου δύο χιλιάδων χρόνων, με τις ρίζες στα Ρωμαϊκά χρόνια και στον εκλατινισμό των Βαλκανίων. Τα πρώτα γραπτά δείγματα της Βλάχικης γλώσσας έχουν την αφετηρία τους στα μέσα του 18ου αιώνα, και είναι κυρίως επιγραφές με ελληνικό αλφάβητο και κείμενα λογίων λεξικογράφων, με ελληνικό και λατινικό αλφάβητο.

Η βλάχικη γλώσσα, που κάποτε τη μιλούσαν πλατειές μάζες στα Βαλκάνια, σήμερα -μέρα με τη μέρα- χάνεται. Η γλώσσα συρρικνώθηκε από λόγους όχι φυσικούς, αλλά ιστορικούς και κοινωνικούς. Παρόλα αυτά, η βλάχικη γλώσσα και μέσα στις αντίξοες σύγχρονες συνθήκες, αποτελεί μια πραγματικότητα. Στο ψηλότερο χωριό της Κόνιτσας, η βλάχικη γλώσσα διασώζεται ακόμα από τους 432 κατοίκους.

Μικρή αναδρομή στην “Αετομηλίτσα” του χθες

Το χωριό φαίνεται να υπάρχει από τον 16ο αιώνα. Παλιό κεφαλοχώρι το Ντένισκο, είχε γνωρίσει άνθιση τον 18ο,19ο και 20ο αιώνα. Ήταν οικονομικά αυτόνομο χωριό, και είχε εμπορικές σχέσεις με τις Σέρρες και την Βόρειο Ήπειρο. Μεγάλες όμως ήταν και οι δοκιμασίες του,ακόμη και μετά την απελεύθέρωση από τους Τούρκους. Πρωταγωνίστησε κατά την εποχή του 1930 στην εξόντωση των κλεφτών που λυμαίνονταν την περιοχή. Αργότερα, χτυπήθηκε από τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, αλλά κυριολεκτικά διαλύθηκε με τον εμφύλιο πόλεμο. Πραγματοποιήθηκαν σφοδρές μάχες, αφού στο χωριό υπήρχε η Κυβέρνηση του βουνού και το αρχηγείο του δημοκρατικού στρατού, υπό τον Μάρκο Βαφειάδη. Οχυρά (πυροβολεία) και οι θέσεις των εγκαταστάσεων (Νοσοκομεία, πεδία βολής, μονοπάτια κλπ.) διασώζονται ακόμη και σήμερα.

Μετά το 1950, οι Αετομηλιτσιώτες βρέθηκαν διασκορπισμένοι σε όλα τα κράτη, κυρίως δε της Ανατολικής Ευρώπης, απ’ όπου και άρχισαν να επιστρέφουν πολύ αργότερα. Παράλληλα, το χωριό επηρεάστηκε αρνητικά και από το φαινόμενο της αστυφιλίας. Συγκεκριμένα τη δεκαετία του ’70 κινδύνευε από ερήμωση. Εκείνη την εποχή αριθμούσε 70 σπίτια, αφού δεν έμεινε τίποτα απ’ τα παλιά αρχοντικά ενώ στα 50.000 στρέμματα λιβαδιών έχουν μείνει κάπου 8-10 χιλιάδες αιγοπρόβατα.

Μύθοι και Παραδόσεις

Παλαιότερα το χωριό ήταν χτισμένο στην περιοχή «Μηλιά» (νοτιότερα της σημερινής τοποθεσίας). Επειδή όμως η παράδοση ήθελε να πεθαίνουν πάρα πολλά παιδιά, οι κάτοικοι αποφάσισαν να το μεταφέρουν στη σημερινή του θέση . Λίγο πιο κάτω απ’ την παλιά αυτή θέση υπήρχε μια μικρή λίμνη, η μπάλτα όπως ονομάζεται στα βλάχικα και σήμερα.

Απ’ τη μπάλτα έβγαινε το στοιχείο δράκος που ξεπρόβαλε απ’ τη λίμνη και ερχόταν σε επαφή με τα κοπάδια με αποτέλεσμα να δημιουργήσει την πιο ισχυρή ράτσα προβάτων, που τη ζηλεύουν όλοι οι γείτονες. Λόγω όμως της θέσης το στοιχείο σε κάποια εποχή «μετακόμισε» ψηλότερα σε άλλη λίμνη στην περιοχή Γκέσο και συνέχισε να ζει εκεί. Όμως οι γείτονές απ’ το χωριό Γράμμος, ήρθαν κρυφά, έκλεψαν το στοιχείο και το έριξαν στη δική τους λίμνη Γκιστόβα. Γι’ αυτό και οι δύο αυτές λίμνες ονομάζονται δρακόλιμνες του Γράμμου. Το αποτέλεσμα όμως για την Αετομηλίτσα ήταν «καταστροφικό», γιατί η παράδοση θέλει από τότε να γίνονται πολλές κατολισθήσεις στην περιοχή της Αετομηλίτσας και να μην μπορεί να σταθεροποιηθεί το έδαφος ώσπου οι κάτοικοι να «επαναφέρουν» στη δική τους δρακόλιμνη το «στοιχείο».

Οι Λίμνες Αρρένες

Οι λίμνες Αρρένες βρίσκονται στον ορεινό όγκο του Γράμμου, σύνορο μεταξύ νομών Ιωαννίνων και Καστοριάς, όπως επίσης και Ελλάδας – Αλβανίας. Βρίσκονται στη σκιά της Άνω Αρρένας Γράμμου, 5 χλμ. έξω από την Αετομηλίτσα. Κρυμμένες μέσα σε δάση οξιάς μαγεύουν τον επισκέπτη μιας και δεν διακρίνονται μέχρι να προσεγγιστούν σε κοντινή απόσταση.

Το βάθος τους δεν ξεπερνά το ένα μέτρο και συναντώνται τριών ειδών τρίτωνες: ο αλπικός, ο κοινός και ο λοφιοφόρος. Επίσης στη περιοχή της λίμνης ζει και ο κίτρινος βάτραχος, ο βάτραχος των ρυακιών, η σαλαμάνδρα, η αμμόσαυρα και η αλπική οχιά.

Ο δρόμος γίνεται απροσπέλαστος τους χειμερινούς μήνες λόγω της έντονης χιονόπτωσης. Οι λίμνες παγώνουν ολοκληρωτικά, δίνοντας την εντύπωση πως πρόκειται απλώς για ένα καλυμμένο από το χιόνι οροπέδιο.

Σύνταξη κειμένου: Βασιλική Τριανταφυλλοπούλου  

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου

maxmag