Ο Δήμος Κόνιτσας είναι δήμος της Περιφέρειας Ηπείρου, ο οποίος συστάθηκε το 2011 από τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κόνιτσας, Μαστοροχωρίων και των κοινοτήτων Αετομηλίτσας, Διστράτου, Φούρκας. Εκτείνεται στο βόρειο άκρο της Ηπείρου και του Νομού Ιωαννίνων.
Πρωτεύουσα του νέου δήμου είναι η μοναδική κωμόπολή του, η Κόνιτσα. Όλοι οι υπόλοιποι οικισμοί είναι χωριά.
Γεωγραφία-Κλίμα:
Ο Δήμος Κόνιτσας συνορεύει στα βορειοανατολικά με τον Δήμο Νεστορίου, στα ανατολικά με τον Δήμο Γρεβενών, στα νότια με τους δήμους Ζαγορίου και Πωγωνίου και στα δυτικά με την Επαρχία Κολόνιας της Αλβανίας. Τα όρια του δήμου συμπίπτουν με αυτά της πρώην Επαρχίας Κόνιτσας που καταργήθηκε ως μονάδα τοπικής αυτοδιοίκησης το 1997. Η έκταση του είναι 951,18 τ.χλμ με το 72,5% να αποτελούν τα δάση και μόνο το 10,7% οι γεωργικές εκτάσεις και οι βοσκότοποι. Τα χερσαία ύδατα αν και καλύπτουν μόλις το 2,4% της έκτασης του δήμου, αντιστοιχούν στο 40% των χερσαίων υδάτων του νομού και στο 25% της περιφέρειας.
Είναι από τις πιό ορεινές περιοχές της Ελλάδας καθώς στα όρια του δήμου βρίσκονται η δεύτερη και η τρίτη ψηλότερη κορυφή της χώρας. Στα ανατολικά υψώνεται ο ορεινός όγκος του Σμόλικα (2.631) και της Βασιλίτσας (2.249). Στα νότια η Τύμφη (2.500) χωρίζει το δήμο από αυτόν του Ζαγορίου και το Δούσκο (2.198) με τον δήμο Πωγωνίου ενώ στα βόρεια κυριαρχεί ο Γράμμος (2.521), η τρίτη ψηλότερη κορυφή της Ελλάδας που αποτελεί και το σύνορο μεταξύ της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Αλβανίας.
Ανάμεσα σ' αυτό το ακραία ορεινό ανάγλυφο έχουν δημιουργηθεί οι κοιλάδες του Αώου και των παραποτάμων του, Σαρανταπόρου και Βοϊδομάτη που ενώνονται δυτικά της Κόνιτσας σχηματίζοντας τον κάμπο της και συνεχίζουν στο έδαφος της Αλβανίας. Επίσης χαρακτηριστικές της υδρογραφίας του δήμου είναι και οι Δρακόλιμνες, αλπικές λίμνες απομεινάρια της παγετωνικής περιόδου.
Η μόνη αξιόλογη πεδινή έκταση του δήμου είναι ο κάμπος της Κόνιτσας σε μέσο υψόμετρο 400 περίπου μέτρων και συνολική έκταση 23.000 στρεμμάτων, μόλις το 2,4% της επιφάνειας του δήμου. Το κλίμα που επικρατεί είναι μεταβατικό μεταξύ του μεσογειακού και του ηπειρωτικού, με ψυχρούς χειμώνες και θερμά καλοκαίρια. Οι βροχοπτώσεις είναι άφθονες και κυμαίνονται από 1.000 έως 1.400 χιλιοστά, όπως και οι χιονοπτώσεις στα υψόμετρα πάνω από τα 1.000 μέτρα.
Ιστορία:
Η ιστορία της Κόνιτσας χάνεται στο βάθος των αιώνων. Από παλαιολιθικά ευρήματα στη βραχοσπηλιά του Βοϊδομάτη αποδεικνύεται η ύπαρξη ανθρώπων στην περιοχή πριν από 12 χιλιάδες χρόνια. Από τα περάσματα που άνοιξαν τα ποτάμια γύρω στο 2500 π.Χ. κατέβηκαν τα Ελληνικά φύλα των Θεσπρωτών, Θεσσαλών και Μολοσσών που εγκαταστάθηκαν και στην περιοχή της Κόνιτσας φέρνοντας μαζί τους την Πρωτοελληνική γλώσσα.
Με τις ανασκαφές των τελευταίων χρόνων στο λόφο Λιατοβούνι (στη συμβολή Αώου-Βοϊδομάτη) βρέθηκαν αντικείμενα της πρώιμης εποχής του σιδήρου (1100-900 π.χ.). Η περιοχή της Κόνιτσας, ταυτίζεται με την αρχαία Τριφυλία και αποτελεί το βόρειο σύνορο του Κοινού των Ηπειρωτών.
Αργότερα στην εποχή του Πύρρου χτίστηκαν σε διάφορα σημεία κάστρα για την προστασία των βορείων συνόρων του κράτους του. Τέτοια κάστρα ήταν στη Σεσάρηθο (στη συμβολή Αώου με τον Σαραντάπορο), στην Παλιαγορίτσα (κάτω από το χωριό Ηλιόρραχη), στο Λιατοβούνι, στο Ρευνίκο (σημερινό Καστράκι πάνω από την πέτρινη γέφυρα του Βοϊδομάτη) κ.ά.. Αυτά τα κάστρα και οι παρακείμενες πόλεις καταστράφηκαν από τον ρωμαίο Αιμίλιο Παύλο που εξαφάνισε το 168 π.Χ. 70 ηπειρώτικες πόλεις και πούλησε ως σκλάβους 150.000 κατοίκους, κατά τη διάρκεια του Γ' Μακεδονικού πολέμου.
Κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας η περιοχή της Κόνιτσας άρχισε να ανακάμπτει αν και υπέφερε από τις σλαβικές επιδρομές. Από το 1204, μετά την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης, η περιοχή της Κόνιτσας ανήκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου ως την κατάκτησή της από τους Τούρκους. Αξιομνημόνευτα μνημεία της εποχής είναι η Μονή Κοίμησης της Θεοτόκου Μολυβδοσκέπαστου (14ος αι.) και η Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρα στην Κλειδωνιά. Κατά την παράδοση οι δυο Μονές ιδρύθηκαν από τον αυτοκράτορα Κων/νο Πωγωνάτο (668-685) όταν επιστρέφοντας από εκστρατεία στην Σικελία αφού στρατοπέδευσε στην περιοχή, αρρώστησε και γιατρεύτηκε στα ιαματικά λουτρά της Μολυβδοσκέπαστης.
Αν και δεν παραδίδεται άμεσα από τις πηγές, πιστεύεται ότι η πρώτη κατάληψη της περιοχής από τους Τούρκους έγινε στα τέλη του 14ου αιώνα, ενώ η οριστική της μαζί με των Ιωαννίνων το 1430 ή και λίγο νωρίτερα. Οι Οθωμανοί εκτιμώντας τη γεωστρατηγική θέση της δημιουργούν τον καζά(επαρχία) της Κόνιτσας και έδρα υποδιοικητή (Μουσελίμη}, που περιελάμβανε όλη την ευρύτερη περιοχή, υπαγόμενη στο Σαντζάκιο των Ιωαννίνων. Γύρω στα 1500 πάνω στα ερείπια χριστιανικού ναού ο Βαγιαζίτ Β΄ έκτισε τζαμί και το 1536 ο σουλτάνος Σουλεϊμάν Α' ο Μεγαλοπρεπής έκτισε άλλο που σώζεται ακόμα δίπλα από τη γέφυρα του Αώου. Η περιοχή πέρασε στην κυριαρχία του Αλή πασά Τεπελενλή στα τέλη του 18ου αιώνα, επιβάλλει ηρεμία στην επαρχία και ευνοεί την περαιτέρω ανάπτυξη της Κόνιτσας καθώς είναι ο τόπος καταγωγής της μητέρας του. Στην Άνω Κόνιτσα σώζεται ερειπωμένο το αρχοντικό, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε η μητέρα του Χάμκω, κόρη του Ζεϊνέλ-Μπέη.
Από τα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας ξεκινούσαν ήδη από τον 17ο αι. τα μπουλούκια των μαστόρων (πελεκητάδες, μαραγκοί, ζωγράφοι κ.λ.π.) για να απλωθούν σ' όλο τον Ελλαδικό χώρο και να χτίσουν υπέροχης τέχνης κτίρια, δημόσια και ιδιωτικά, γεφύρια και εκκλησίες. Πολλά απ' αυτά σώζονται ακόμη και σήμερα. Δείγματα της δουλειάς τους βρίσκονται και εκτός της Ελλάδας. Ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα έργα τους είναι το δίτοξο γεφύρι του Σαρανταπόρου, χτίσμα του 1747 ανάμεσα στα χωριά Δροσοπηγή (Κάντσικο) και Πλαγιά (Ζέρμα). Στα 1870-71 χτίζεται και το μονότοξο γεφύρι του Αώου από συνεργείο του πρωτομάστορα Ζιώγα Φρόντζου από την Πυρσόγιαννη.
Η επαρχία της Κόνιτσας απελευθερώθηκε τον Φεβρουάριο του 1913, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων. Με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1925, οι περισσότερες μουσουλμανικές οικογένειες της Κόνιτσας μετανάστευσαν στην Τουρκία και στη θέση τους εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Καππαδοκία.
Τον Οκτώβριο του 1940 η επαρχία της Κόνιτσας δέχτηκε την εισβολή Ιταλικών στρατευμάτων η οποία αποκρούστηκε κατα τη Μάχη της Πίνδου, από τις πιό αποφασιστικές ένοπλες συμπλοκές των πρώτων ημερών του Ελληνοϊταλικού πολέμου (1940-1941). Κατά τη διάρκεια της κατοχής τα δύσβατα βουνά που περιτριγυρίζουν την Κόνιτσα προσέφεραν καταφύγιο στους αντιστασιακούς.
Την περίοδο του εμφύλιου πολέμου, η ευρύτερη περιοχή της Κόνιτσας και του Γράμμου έγιναν το επίκεντρο για μερικές από τις αγριότερες μάχες του. Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν ένα τρομακτικό πλήγμα για την περιοχή, οδηγώντας πολλούς κατοίκους στην προσφυγιά και άλλους στη εσωτερική μετανάστευση.
Στις δεκαετίες μετά τον εμφύλιο το κύμα φυγής των κατοίκων για τα μεγάλα αστικά κέντρα και το εξωτερικό συνεχίστηκε και αποδυνάμωσε την επαρχία και τη ζωντάνια της οικονομίας της. Στις 26 Ιουλίου 1996 σεισμός 5,4 βαθμών έπληξε την περιοχή της Κόνιτσας. 4 άνθρωποι τραυματίστηκαν ενώ κτίρια στην πόλη της Κόνιτσας και στα γύρω χωριά υπέστησαν βλάβες. Παρατηρήθηκαν πτώσεις βράχων και κατολισθήσεις σε αρκετές περιοχές. Μετά από έντεκα ημέρες σεισμός 5,7 βαθμών έπληξε την ίδια περιοχή με συνέπεια οι βλάβες στα κτίρια να γίνουν περισσότερες. Μετά τον κύριο σεισμό ακολούθησαν πολλοί μετασεισμοί έως και τον Νοέμβριο.
Οικονομία:
Η τοπική οικονομία βασιζόταν παραδοσιακά στην αγροτική παραγωγή του κάμπου της Κόνιτσας, στην νομαδική κτηνοτροφία των ορεινών χωριών και την υλοτομία. Επίσης, στις κατασκευές λόγω της φήμης των ντόπιων μαστόρων της πέτρας, αγιογράφων και ξυλογλυπτών που ήταν διάσημοι σε όλα τα Βαλκάνια. Σήμερα ο πρωτογενής τομέας ακολουθεί φθίνουσα πορεία και ο τομέας του τουρισμού αποτελεί το νέο ανερχόμενο δυναμικό κλάδο της περιοχής.
Η καλλιεργούμενη έκταση του δήμου είναι 24.970 στρέμματα που μοιράζεται σε 1.036 εκμεταλλεύσεις, με το μεγαλύτερο μέρος αυτών να αφορά το καλαμπόκι και το τριφύλλι. Στο δήμο καλλιεργείται και το μεγαλύτερο μέρος σκληρού σιταριού, μπιζελιών και σπόρων τριφυλλιού του νομού. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στην καλλιέργεια του πεπονιού και του ροδάκινου που έχουν κατακτήσει ξεχωριστή θέση στη συνείδηση των καταναλωτών της ευρύτερης περιοχής. Τα κυριώτερα κτηνοτροφικά χωριά είναι η Αετομηλίτσα και η Φούρκα ενώ στο Βοϊδομάτη υπάρχουν και δύο ιχθυοτροφεία πέστροφας, εξαγωγικού κυρίως χαρακτήρα.
Η περιοχή χαρακτηρίζεται από μικρή μεταποιητική δραστηριότητα η οποία βασίζεται στον κατασκευαστικό κλάδο, στη βιομηχανια ξύλου και στον κλάδο των τροφίμων.
Αντίθετα με τον φθίνοντα πρωτογενή τομέα και τον περιορισμένο δευτερογενή, ο τριτογενής τομέας είναι πιό διευρυμένος και στηρίζεται στο χονδρικό και λιανικό εμπόριο, στις υπηρεσίες εστίασης και στα καταλύματα.
Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός του δήμου κατά την απογραφή του 2001 ανέρχεται στα 3.310 άτομα και τα ποσοστά απασχόλησης είναι, 22,6% στον πρωτογενή τομέα, 24,5% στο δευτερογενή και 49,4% στον τριτογενή.
Δημογραφία
Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ο μόνιμος πληθυσμός του Δήμου Κόνιτσας ανέρχεται στους 6.362 κατοίκους, με πυκνότητα μόλις 6,69 κατοίκους ανά τ.χλμ. Είναι ο πέμπτος πιό αραιοκατοικημένος δήμος της ηπειρωτικής Ελλάδας (χωρίς τα νησιά) μετά τους δήμους Παρανεστίου, Νεστορίου, Πρεσπών και Ζαγορίου.
Ο πληθυσμός του δήμου μειώνεται συνεχώς μεταπολεμικά, λόγω της μετανάστευσης. Μόνο η κωμόπολη της Κόνιτσας και τα χωριά του κάμπου διατηρούν τον πληθυσμό τους. Στον παρακάτω πίνακα περιέχονται στοιχεία για την ιστορική εξέλιξη του πληθυσμού του σημερινού Δήμου που ταυτίζεται με την επαρχία Κόνιτσας. Οι απογραφές μέχρι και το1981 αναφέρονται σε πραγματικό πληθυσμό ενώ οι υπόλοιπες σε μόνιμο.
Εξέλιξη πληθυσμού Δήμου Κόνιτσας:
1913: 22.725
1920: 16.077
1928: 15.769
1940: 19.498
1951: 13.915
1961: 14.405
1971: 10.037
1981: 9.663
1991: 7.676
2001: 7.648
2011: 6.362
Διοικητική Διαίρεση:
Ο σημερινός Δήμος συναποτελείται από τη Δημοτική κοινότητα της Κόνιτσας και 39 Τοπικές κοινότητες. Στον παρακάτω πίνακα περιλαμβάνονται το μέσο σταθμικό υψόμετρο, η έκταση (σε τ.χλμ) και η εξέλιξη του πληθυσμού κάθε κοινότητας (Απογραφές 1940 - 2011).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου